H επικοινωνιακή πράξη περιέχει το στοιχείο της πρόθεσης. Είναι οι σκόπιμες
συμπεριφορές ενός ατόμου που επιδιώκει να επηρεάσει τη συμπεριφορά κάποιου άλλου ατόμου με οποιοδήποτε μέσο (λεκτικό – μη λεκτικό), με την προσδοκία ότι το άλλο άτομο θα λάβει και θα αντιδράσει σε αυτό το μήνυμα (Kierman, 1987). Είναι, με άλλα λόγια, «η τέχνη
της αποτελεσματικής ανταλλαγής πληροφοριών» (Πιπερόπουλος, 1996, Κανδυλάκη, 2004,37), η οποία σημαίνει κάτι περισσότερο από το να είναι κανείς ικανός να μιλάει, καθώς πρόκειται για την ικανότητα να επιτρέπουμε σε κάποιον άλλον να γνωρίζει ότι θέλουμε κάτι,
να αναφερθούμε σε κάποιο θέμα, να περιγράψουμε μια ενέργεια και να αναγνωρίζουμε την
παρουσία των άλλων. (Wilson, 1987).
Η έννοια της επικοινωνίας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι πολυδιάστατη, διαχρονική
αλλά και εξελισσόμενη. Για την πλειοψηφία του πληθυσμού η ανάπτυξη της ομιλίας θεωρείται
μια απλή, φυσική διαδικασία που συντελείται από τα πρώτα χρόνια ενός παιδιού, χωρίς να
απαιτεί κάποια ιδιαίτερη παρέμβαση, παρά μόνο την ανάπτυξη του σ’ ένα φυσιολογικό
περιβάλλον. Υπάρχει όμως και μια μερίδα πληθυσμού για την οποία η ομιλία δεν αποτελεί μια
δεδομένη λειτουργία και η ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων δεν αποτελεί φυσική
διαδικασία της ωρίμανσης. Απώτερος σκοπός της Εναλλακτικής Επαυξητικής Επικοινωνίας (μέσω του προγράμματος PECS) είναι να επιτρέψει στα άτομα αυτά να
συμμετέχουν αποτελεσματικά, σε μία ποικιλία αλληλεπιδράσεων και δραστηριοτήτων της
επιλογής τους.
Ένα καλά σχεδιασμένο σύστημα Eναλλακτικής Eπαυξητικής Eπικοινωνίας είναι ευέλικτο και προσαρμόσιμο. Επιτρέπει αλλαγές στο λεξιλόγιο και τον τρόπο πρόσβασης, καθώς η γλώσσα και οι φυσικές ανάγκες του ατόμου αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Μεγιστοποιεί τις ικανότητες του ατόμου να επικοινωνεί και να αλληλοεπιδρά αποτελεσματικά με το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και να εκφράζει τις ιδέες και τις ανάγκες του (Beukelman & Mirenda, 2013).
Ο όρος Εναλλακτική και Επαυξητική Επικοινωνία (Ε.Ε.Ε) είναι ευρύς και αναφέρεται σε όλες
τις μορφές επικοινωνίας (εκτός της ομιλίας), που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος είτε ως προσωρινό βοήθημα είτε για να ενισχύσει ή να υποκαταστήσει την ομιλία του, προκειμένου να εκφράσει σκέψεις, ανάγκες, ιδέες, λαμβάνοντας υπόψη το λειτουργικό του επίπεδο.
Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο Επιστημόνων Λόγου, Γλώσσας και Ακοής (American
Speech-Language –Hearing Association, ASHA) η Εναλλακτική και Επαυξητική Επικοινωνία
ορίζεται ως: «Έναν τομέα κλινικής πρακτικής που επιχειρεί να «αντισταθμίσει» (προσωρινά ή μόνιμα) τις διαταραχές ή δυσκολίες ατόμων με σοβαρές εκφραστικές διαταραχές επικοινωνίας» (ASHA, 1989, p. 107)
Ο όρος Επαυξητική Επικοινωνία (Augmentative Communication) περιγράφει τον τρόπο
επικοινωνίας που χρησιμοποιεί ένα άτομο όταν η ομιλία του δεν είναι αρκετά ευδιάκριτη ώστε
να γίνεται κατανοητή από τους γύρω του, δηλαδή να την υποβοηθήσει (π.χ χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου κ.α), ενώ ο όρος Εναλλακτική Επικοινωνία (Alternative Communication) αναφέρεται στις μεθόδους επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται για την
αντικατάσταση της ομιλίας εξ’ ολοκλήρου.
Η ΕΕΕ περιλαμβάνει οποιαδήποτε μέθοδο που συμπληρώνει (επαυξάνει) ή αντικαθιστά
(παρέχει μια εναλλακτική λύση) τις συνηθισμένες μεθόδους ομιλίας ή/και γραφής όπου αυτές
είναι διαταραγμένες ή ανεπαρκείς στο να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του ατόμου. Η ΕΕΕ
μπορεί επίσης να παίξει υποστηρικτικό ρόλο στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών όταν έχουν
δυσκολίες στην ανάπτυξη λόγου ή/και ομιλίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά μπορούν να
χρησιμοποιήσουν ΕΕΕ βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα ή ακόμα εφ’ όρου ζωής.
Τα άτομα που χρησιμοποιούν ΕΕΕ, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα PECS, αποτελούν ετερογενή ομάδα που διαφέρουν ως προς την αιτιολογία των προβλημάτων επικοινωνίας τους, την ηλικία τους και τις ικανότητές τους.
Σκοπός είναι η ικανοποιητική και λειτουργική επικοινωνία προκειμένου το άτομο να:
επικοινωνεί μόνο του, χωρίς να στηρίζεται απόλυτα σε άλλους,
ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της επικοινωνίας εκείνη τη στιγμή,
έχει επιτυχείς αλληλεπιδράσεις επικοινωνίας.
Με μικρά παιδιά τοποθετείται ένα συστήματα συμβόλων στο βοήθημα επικοινωνίας. Τα σύμβολα του γλωσσικού προγράμματος είναι εικονογραφημένα σύμβολα (με ευρύ λεξιλόγιο χωρισμένο σε στάδια από βασικές καθημερινές έννοιες έως πιο αφηρημένες) και χρησιμοποιείται για λόγους επικοινωνίας και για την ανάπτυξη δεξιοτήτων ανάγνωσης και γραφής.
Ένα σύστημα συμβόλων τοποθετούνται σε :
Πίνακες επικοινωνίας
Βιβλία / ντοσιέ επικοινωνίας
Πορτοφόλια επικοινωνίας
Πλαίσιο για βλεμματική ένδειξη
Tο περιεχόμενο μπορεί να είναι σταθερό ή μπορεί να αλλάζει (πρόσθεση ή αφαίρεση συμβόλων) ανάλογα τη περίπτωση και τη γνώση του παιδιού. Ένα παιδί μπορεί να έχει διάφορους πίνακες: έναν για το σχολείο με ορθογραφικά σύμβολα και λεξιλόγιο / φράσεις για να μπορεί να συμμετέχει στην τάξη και στο διάλλειμα και άλλον πίνακα για το σπίτι με άλλο λεξιλόγιο. Ένα βιβλίο επικοινωνίας μπορεί να είναι ένα ντοσιέ με τα σύμβολα οργανωμένα σε σελίδες. Η κάθε σελίδα συνήθως έχει σύμβολα από μία σημασιολογική ή γραμματική κατηγορία (π.χ. άνθρωποι, χώροι, ρήματα, επίθετα, ερωτήσεις, αισθήματα). Το παιδί δείχνει και συνδυάζει τα σύμβολα για να εκφράσει το μήνυμα του και συγχρόνως μαθαίνει για την ορθογραφία και τη σύνταξη του μηνύματος κοιτάζοντας τη γραπτή λέξη.
Έχει βρεθεί ότι η χρήση ΕΕΕ µπορεί να βελτιώσει την ικανότητα επικοινωνίας σε άτοµα µε προβλήµατα επικοινωνίας είτε λόγω εγγενών αιτιών είτε λόγω επίκτητων αιτιών (ASHA, 2004; Lasker & Bedrosian, 2001; Murphy, 2004).
Στον χώρο μας διενεργούνται συνεδρίες για την εκπαίδευση εναλλακτικής επικοινωνίας με το πρόγραμμα PECS, με πιστοποίηση από τον έγκυρο φορέα Pyramid Consultants (https://pecs-greece.com/)
Επιλεγμένη αρθρογραφία: Σιούλα, Ρ., & Διαμαντή, Χ. (2016). Κατανόηση: Μία εναλλακτική «θεραπεία» για τον αυτισμό. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2015(2), 1295-1298.
Λίνα Σίσκα
Επιστημονική υπεύθυνη κέντρου Κ.Ε.Π.Ε.Ψ.Υ